Najprostsze zabawy dla dzieci mają nie tylko walory rozrywkowe, ale również wspierają rozwój dzieci. Huśtanie się na huśtawce, wspinanie się, układanie klocków, stukanie jednym przedmiotem o drugi – maluchy wykonują te czynności chętnie i instynktownie. Przede wszystkim dlatego, że ich mózg potrzebuje tego typu doznań.
Czym jest integracja sensoryczna?
Teoria integracji sensorycznej opiera się na nauce o układzie nerwowym człowieka, wykorzystuje wiedzę psychologów i pedagogów, a także wiedzę o ludzkich zmysłach, mózgu i procesach uczenia się. Twórcy tej teorii uważają, że wszystkie bodźce odbierane przez nasze zmysły muszą zostać w mózgu zintegrowane i zorganizowane, dzięki czemu system nerwowy może prawidłowo rozpoznawać, odbierać, identyfikować otoczenie, a także uczyć się. Zaburzenia integracji sensorycznej polegają zwykle na tym, że pewne bodźce wywołują reakcje, które odbiegają od normy – mogą być zbyt silne lub zbyt słabe.
Człowiek dysponuje następującymi zmysłami: wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem, ale również propriocepcją (czuciem głębokim) i zmysłem przedsionkowym. Receptory układu przedsionkowego znajdują się w uchu środkowym. Dzięki tym dwóm ostatnim zmysłom mamy świadomość swojego ciała, jego położenia w przestrzeni, posiadamy zmysł równowagi, potrafimy skoordynować nasze ruchy i zachować prawidłowe napięcie mięśniowe.
Rozwój integracji sensorycznej
Proces rozwijania się integracji sensorycznej (SI) rozpoczyna się wtedy, kiedy do małego człowieka zaczynają docierać pierwsze bodźce. Zaskakująca może być informacja, że oznacza to, że rozwój SI zaczyna się już w życiu płodowym. W pierwszej kolejności płód prezentuje odruchy, czyli reakcje mimowolne. W trzecim trymestrze ciąży dziecko odbiera już szereg bodźców! Łatwo można znaleźć na to dowód przykładając do brzucha latarkę, dotykając przez brzuch kopiących stópek lub śpiewając do ciążowego brzuszka. Wszystkie te zmysły po narodzinach przejdą prawdziwy rozkwit i dodatkowo zacznie się rozwijać schemat swojego ciała, reakcje równoważne, napięcie mięśniowe i motoryka – najpierw duża (dotycząca całego ciała) a następnie mała (ruchy manipulacyjne).Kolejnym etapem jest rozwój mowy koordynacji ręka-oko, rysowanie i w końcu nauka: czytania, pisania etc.
Które dzieci mają zwiększone ryzyko zaburzeń integracji sensorycznej?
Jest grupa dzieci, które są bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń integracji sensorycznej. Są to dzieci z ciąż wysokiego ryzyka. Są to również dzieci, których poród był powikłany i skończył się na przykład interwencyjnym cięciem cesarskim. Dotyczy to również porodów bardzo długich, wspomaganych sztucznie czy też takich, w których użyto kleszczy lub vacuum.
Diagnoza SI – kiedy i dla kogo
Obecnie specjaliści szacują, że ok. 10 procent dzieci doświadcza trudności rozwojowych, które związane są z zaburzeniami sensorycznymi. Zwykle dzieci trafiają do specjalistów w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, ale pewne symptomy kłopotów z SI można dostrzec już w okresie niemowlęcym.
Oznaki możliwych zaburzeń SI u niemowląt:
- wrażliwość na mocne światło i dźwięki;
- nadwrażliwość dotykowa w codziennej pielęgnacji – duży niepokój w trakcie mycia, dotykania buzi, przebierania, czesania etc.;
- nadwrażliwość na ból lub wręcz przeciwnie, brak reakcji na ból;
- duże problemy ze snem;
- trudności z karmieniem – niemowlę marudzi przy piersi lub jest wybredne w stosunku do smoczków i korzysta tylko z określonego rodzaju;
- niemowlę nie lubi być przytulane i dotykanie.
Oznaki możliwych zaburzeń SI u dzieci:
- zaburzenia rozwoju mowy;
- trudności z nauką kształtów, kolorów, liter;
- kłopoty z rysowaniem po śladzie, używaniem nożyczek, wychodzenie za linię przy kolorowaniu;
- problemy z koncentracją;
- trudności z opanowaniem czynności samoobsługowych;
- nadruchliwość, szybka męczliwość lub niespożyta energia;
- lęk przed upadkiem lub brawura - podejmowanie ryzykownych zabaw;
- reakcje nieadekwatne do bodźców – zbyt silne lub zbyt słabe;
- dziecko szuka zabaw intensywnych, na granicy bólu, interakcje z innymi ludźmi są intensywne, popycha, szturcha napiera lub przeciwnie - unika fizycznego kontaktu z ludźmi, nawet najbliższymi.
Terapia SI – dla kogo?
Gdy zauważymy tego typu zachowania lub cokolwiek innego skłoni rodziców do podejrzenia, że integracją sensoryczną coś może być nie tak – warto udać się do specjalisty SI w prywatnym gabinecie lub zasięgnąć porady w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Specjalista odnajdzie obszary, które wymagają stymulacji lub wsparcia. Dzięki temu nie tylko może być przeprowadzona terapia, ale nierzadko wystarczą zmiany w codziennym życiu – wprowadzenie określonego typu zabaw lub aktywności, modyfikacja codziennych schematów.
Warto zaznaczyć, że praca z SI może znacząco poprawić jakość życia dziecko, które np. doświadcza pewnych trudności w przedszkolu czy szkole. Zwiększa też jego szansę na efektywna naukę. Terapia SI opiera się zwykle na aktywnościach ruchowych i może doskonałą zabawą dla całej rodziny.
Wspieranie rozwoju integracji sensorycznej w domu
Wielu rodziców wspiera rozwój SI nawet nieświadomie. Codzienne czynności, jak zmiana pieluszki, obracanie dziecka na boki, mówienie do niego, kontakt wzrokowy, zmiany tonu głosu - to wszystko jest niezastąpione. Kiedy maluch staje się mobilny ważne jest, aby miał kontakt z otaczającym go światem - czworakowanie po podłodze, po trawie, zabawa w piasku, wodzie, dotykanie jedzenia o różnych fakturach. Nie warto tego odmawiać dziecku, nawet jeśli obawiamy się o higienę. Warto wybierać zabawki o różnych kształtach i fakturach, pozwalać dziecku na zabawę rzeczami, które wydają różne dźwięki - np. szeleszczą. Zabawa z instrumentami muzycznymi do doskonała stymulacja słuchu.
Najlepsze zabawki wspomagające rozwój SI
Pośród grzechotek, mat sensorycznych, instrumentów muzycznych i przedmiotów codziennego użytku idealną zabawką stymulującą rozwój SI jest huśtawka. W gabinetach specjalistów jedną z podstawowych pomocy są podwieszane platformy, hamaki czy kokony. Huśtawki to, wbrew pozorom, nie tylko sprzęt do dobrej zabawy na świeżym powietrzu.
Huśtawka wspomaga rozwój SI
Moc huśtawki i wpływu na układ proprioceptywny i przedsionkowy warto wykorzystać w domu i wyposażyć mieszkanie w huśtawkę dla niemowlaka.Domowa huśtawka dla dziecka może być wprowadzona już u malucha, który siedzi samodzielnie. Codzienne huśtanie się na huśtawce urozmaici dziecku dzień i pozytywnie wpłynie na jego samopoczucie.